Edith Durham, asıl amacı İstanbul olan Rusya’nın Avrupa büyük güçlerinin de rızasıyla kesin bir hareketlilik başlattığı çalkantılı dönemde, 1900’de başlayan ve her yıl hızla tekrarlanan on beş yıl boyunca yaptığı uzun soluklu ziyaretlerinde. Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa egemenlik alanlarında. Yardım kuruluşları adına faaliyet göstermek üzere Balkanları at sırtında kasaba kasaba, köy köy dolaşan gezgin-gözlemci yazardır.
Durham, bu seyahatleri sırasında bölgedeki diplomatik temsilcilikler, askeri çalışanlar ve yabancı gazetecilerin yanı sıra yerel yöneticiler ve kişilerle yakın temas halinde oldu. Öte yandan başta İngiliz diplomat ve devlet adamları olmak üzere bölgedeki büyük güçlerin siyaset ve tutumlarında kısmen etkili olan bir kişiydi.
OSMANLI DİLİPLE’NİN SON YILLARINI KAPSAR
Bu kitapta ele alınan ve tarih boyunca döngüler halinde tekrarlanan Balkan İkilemi’nin yirmi yılı, Osmanlı çıkmazının son yıllarını da kapsamaktadır. Aslında bu bire bir açmaz, dönem her Balkan ülkesi ve bölgede nüfuz kurmayı ve derinleştirmeyi amaçlayan güçler için bir ikilem olmaya aday çünkü bölgenin kendine ait değişmez kırılma dinamikleri var. Hemen hemen herkesin gözü her yerdedir. Bu nedenle her toplum kendi yıldızının parlamasını seyreder; yıldızı parladığında rövanş zamanı; Gözde mekanlar el değiştirir, intikam alınır. Bu, bölgedeki toplumlar için olduğu kadar, emelleri bölgeye uzanan güçler için de paha biçilmez bir değerdir.
Kitaba adını veren ‘çıkmaz’ yanı sıra büyük güçlerin bölgedeki etki alanını genişletme ve hatta ilhak etme çabaları, ‘bu bir fırsat’ diyerek bu büyük güçlere yaslanıyor ve Sırp ve Yunan, kendi refah arayışlarının peşinde koşan yerel aktörler olarak ortodoksluk şemsiyesini ve ırksal duyarlılığı kullanın. Türk hakimiyeti altındaki topraklarda (Bosna-Hersek, Makedonya ve Arnavutluk) Bulgar ve Karadağlı şehzade ve hükümdarların yaktıkları ateş şeklinde tecelli eden açmazdır. Bu açmazın konusu, Balkan yangınının Osmanlı İmparatorluğu da dahil olmak üzere üç büyük imparatorluğun tasfiyesini hızlandırmasına büyük katkı sağladığı yirmi yıldır (1900-1920).
Balkanlar’da olanın ve olabileceklerin arka planının anlaşılmasında altın anahtar rol oynayabilecek bilgiler ve tespitler sunan kitabın ikilemi, bölgeye özgü potansiyeller olarak etnik, dini ve siyasi kırılma çizgileri barındırıyor ve bu çizgiler yine hızlı seferber olma niteliğine sahiptir. Dolayısıyla, bu açmazın son aşaması şu anda görülmedi ve muhtemelen hiçbir zaman da olmayacak. Aslında oynanan ve oynanabilen Büyük Balkan Oyunu’nun perdesi, Ortadoğu’da olduğu gibi her zaman ‘sondan bir önceki’ perdedir. Bu kitap, bu açmazın genel temel dinamiklerini anlamanın yanı sıra, Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı bir dönem nedeniyle Osmanlı İmparatorluğu’nun tasfiyesindeki ana etkenlerden birini anlamanın anahtarlarını veriyor.
Twenty Years of the Balkan Dilemma, araştırmacı yazar Yusuf Muharrir tarafından İngilizce’den Türkçe’ye açıklama notları eklenerek çevrilmiştir.
